სტრესი ადამიანის ბუნებრივი რეაქციაა საფრთხესა და უცაბედ ცვლილებებზე. მისი მართვის მთავარი მექანიზმი არის ჰორმონი კორტიზოლი, რომელიც გადარჩენის პროცესში გადამწყვეტ როლს ასრულებს. კატასტროფების პირობებში კორტიზოლის დონე მკვეთრად იმატებს, რაც ერთდროულად შეიძლება იყოს როგორც დამცავი, ისე საზიანო ფაქტორი.

რა არის კორტიზოლი?

კორტიზოლი არის გლუკოკორტიკოიდული ჰორმონი, რომელსაც გამოიმუშავებს თირკმელზედა ჯირკვლის ქერქი. მისი ფუნქციებია:

• ენერგიის მობილიზაცია — გლუკოზის დონის ზრდა;

• სისხლის წნევის რეგულაცია;

• ანთების და შეშუპების შემცირება;

• იმუნური რეაქციების დათრგუნვა, რაც ხანგრძლივი სტრესის პირობებში შეიძლება საზიანო გახდეს.

კორტიზოლი კატასტროფის დროს

კატასტროფის (სტიქიური უბედურება, ავარია, ომი, ტერორის აქტი და სხვ.) დროს ჰორმონალური სისტემა მყისიერად აქტიურდება. ამ დროს:

• ორგანიზმი გადადის "fight or flight" რეჟიმში;

• ჩნდება შფოთვა, პანიკა ან ინტენსიური ფიქრები;

• შესაძლოა გაუმჯობესდეს კონცენტრაცია ან პირიქით — გაჩნდეს დაბნეულობა;

• გამოვლინდება ფიზიკური სიმპტომები: გულისცემა, ოფლიანობა, კუნთების დაჭიმულობა.

ეს რეაქცია მოკლე ვადაში დამცავია, თუმცა თუ სტრესი გაგრძელდება, ვითარება იცვლება.

ხანგრძლივი ზეგავლენა

გაგრძელებული სტრესი და მაღალ დონეზე არსებული კორტიზოლი იწვევს:

• შფოთვას და დეპრესიას;

• იმუნური სისტემის შესუსტებას;

• მეხსიერების და ყურადღების პრობლემებს;

• დიაბეტის ან ჰიპერტენზიის რისკის ზრდას.

დახმარების მნიშვნელობა კატასტროფის დროს

კორტიზოლის მართვა კატასტროფულ სიტუაციებში მნიშვნელოვანია როგორც ფიზიკური, ისე ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობისთვის. ამისთვის აუცილებელია:

• გადაუდებელი სამედიცინო დახმარება;

• ფსიქოლოგიური პირველადი დახმარება (PFA);

• სტრესის მართვის ტექნიკები — სუნთქვა, რელაქსაცია;

• დაზარალებულთა მონიტორინგი რამდენიმე კვირის განმავლობაში.

ამ მიდგომებმა მნიშვნელოვნად შეიძლება შეამციროს კორტიზოლის გრძელვადიანი მავნე ზეგავლენა.

დასკვნა

კორტიზოლი გადარჩენის კრიტიკული მექანიზმია, თუმცა ხანგრძლივი სტრესის პირობებში საფრთხესაც წარმოადგენს. სწორედ ამიტომ, კატასტროფების მართვის სპეციალისტებისთვის, ექიმებისა და ფსიქოლოგებისთვის მნიშვნელოვანია მისი მოქმედების სიღრმისეული ცოდნა. ეს ცოდნა ეხმარება მათ დროულ და ეფექტურ რეაგირებაში, რაც ადამიანების სიცოცხლის შენარჩუნებაზე პირდაპირ გავლენას ახდენს.